Het averechtse effect van complimenten – en tips voor complimenten die een Growth Mindset bevorderen

De onverwachte impact van complimenten

Dat niet alleen ik dit onderwerp interessant vind, bleek wel uit de reacties; van diverse kanten hoorde ik mensen zeggen dat ze nieuwsgierig uitzagen naar de blog van deze week.

Zoals je inmiddels gemerkt hebt, is de format van mijn blogs dat ik kennis en theorieën over thema’s als opvoeden, leren en persoonlijke ontwikkeling link aan situaties die ik met Milan en Elissa meemaak. En hoe ik die situaties vervolgens aanpak met deze kennis in het achterhoofd.

Ik had deze blog over de averechtse effecten van complimenten beloofd, maar het schrijven kwam niet lekker op gang, omdat ik geen recent voorbeeld had. Tot woensdagmiddag: dankzij een vriendje van Milan die spontaan vertelde hoe hij worstelt met zijn schoolresultaten (en zijn zelfvertrouwen). En dankzij Elissa, die me ineens bedankte dat ik haar complimenten geef voor haar doorzettingsvermogen en niet voor snel resultaat. Want daardoor had ze niet opgegeven toen ze het moeilijke level met Ducktypen niet haalde.

Complimenten scoren

Gisteren kwam Milan kwam met een schoolvriend langs. Een jongen die heel intelligent is, gymnasium doet, allerlei na-schoolse activiteiten doet en daar vaak trots en veel over vertelt.

Maar gisteren liep het gesprek onverwacht heel anders. Ik vroeg hem hoe het ging op school, en nadat hij “goed” had gezegd, begon hij te vertellen. Maar niet over zijn successen. Het ging over onvoldoendes, black-outs en faalangst. Over huiswerk afraffelen, toetsen er de avond vantevoren nog even snel instampen. En dat zijn zelfvertrouwen veel lager is dan mensen over hem denken. Ik was perplex: dat hij ineens deze kant van zichzelf liet zien en zo eerlijk durfde te delen.

Complimenten en zelfvertrouwen

De eerste keer dat ik over het averechtse effect van complimenten hoorde, was toen ik de TED talk ‘De kracht van geloven dat je jezelf kunt verbeteren’ van onderzoeker Carol Dweck hoorde. Zij heeft jarenlang onderzoek gedaan naar Fixed en Growth Mindset (Vaste en Groei-instelling). Deze mindsets blijken van grote invloed op bijvoorbeeld het zelfvertrouwen en de leergierigheid van kinderen (en volwassenen). En complimenten blijken grote invloed te hebben op welke mindset iemand ontwikkelt.

Fixed Mindset en de angst voor falen

Nadat ik deze TEDtalk had beluisterd, ging ik nieuwsgierig kijken naar mijn eigen mindset. En tot mijn schrik realiseerde ik me dat ik een fixed mindset had. Dat ik – door de waardering die ik kreeg voor goede resultaten: hoge cijfers, werkjes snel afmaken, mooie tekeningen maken – bang werd voor falen. Dat ik daardoor uitdagingen uit de weg ging. En dat ik ergens veel op moeten oefenen zag als een bevestiging dat ik (toch) niet talentvol was.

Toen ik dat door had, viel er vanalles op zijn plek; snapte ik waarom ik vrij weinig zelfvertrouwen had, niet ambitieus durfde te zijn, me weinig ontwikkelde. En waarom ik jaren zo weinig deed met mijn talent voor tekenen en schilderen.

Welke mindset heeft mijn kind?

Natuurlijk vroeg ik me ook af wat de mindset is van Milan en Elissa. Niet tot mijn verbazing: ook (vaak) Fixed. Grote kans dat ik dingen voorleefde en zij die nadeden. En dat ik er in hun opvoeding onbewust aan bijdroeg door de vorm van de feedback en complimenten die ik geef.

Langzamerhand begon ik steeds bewuster andere complimenten te geven, zowel aan hen als aan mezelf. En het effect: minder terugslag van onverwacht lage resultaten, meer doorzettingsvermogen, meer leerplezier en vooral: meer zelfvertrouwen.

Waarom we complimenten geven

Complimenten geven ons het gevoel gewaardeerd te worden, erbij te horen, mensen blij te kunnen maken, waardevol te zijn. Belangrijke dingen voor het kuddedier ‘mens’. En zeker voor kinderen, omdat die voor hun overleving nog afhankelijk zijn van de zorgzaamheid en liefde van ouders.

Ook geven we complimenten omdat we zo het zelfvertrouwen van onze kinderen (en elkaar) willen versterken. Ze stimuleren het beste uit zichzelf te halen en hun talenten goed te benutten.

Dat werkt best goed, tot ze obstakels tegenkomen. Dan verandert dat positieve effect ineens; afhankelijk van het type compliment dat kinderen kregen:

• Type 1: Complimenten voor intelligentie of talent: “Je bent hier goed in!”

• Type 2: Complimenten voor de geleverde inspanning: “Jij hebt goed je best gedaan!”

Wat is dan dat averechtse effect van complimenten?

Kinderen die vooral complimenten van type 1 – voor cijfers, intelligentie of talent – kregen, willen die slimme indruk blijven maken, maar voelen zich onzeker of ze dat wel kunnen. Ze gaan daarom vaak uitdagingen vermijden, niet oefenen, liegen, spieken, krijgen vaak faalangst en gaan anderen klein maken om zichzelf groot te (blijven) voelen.

Kinderen die vooral complimenten van type 2 – voor de geleverde inspanning, aanpak, concentratie, doorzettingsvermogen of groei – kregen, zien fouten en obstakels als een kans om te leren, intelligenter te worden, hun vaardigheden te verbeteren, nieuwe dingen te ontdekken. Het maakt ze leergierig. En nog iets belangrijks:

“Door de nadruk te leggen op inspanning, geef je kinderen een variabele waarover het controle heeft”. – Po Bronson & Ashley Merryman (Ouders Opgelet!)

In een onderzoek bleek bovendien dat kinderen die complimenten over hun inspanning (compliment type 2) kregen, beduidend betere resultaten en hogere cijfers haalden dan de kinderen die complimenten over hun talent of intelligentie (compliment type 1) hadden gekregen.

Lifehack: begrijp hoe je hersens werken

Er blijkt nog een ding groot effect te hebben op het leerplezier, doorzettingsvermogen en studieresultaten te hebben: weten hoe je hersens werken.

Kinderen die les hebben gehad in hoe hun brein werkt, vinden het makkelijker om door te zetten als ze obstakels en leerkuilen tegenkomen, en leren en ontwikkelen zich daardoor meer. Die zien falen en obstakels niet als een bevestiging van je onkunde of gebrek aan intelligentie. Ze weten dat je door veel oefenen, doorzetten en hulp vragen je brein traint sterker te worden. Dat er gedurende dat proces nieuwe verbindingen tussen je hersencellen worden aangemaakt en versterkt. En dat het daarna weer makkelijker wordt.

Welke complimenten dan wel?

• Complimenteer niet: intelligentie en talent.

• Complimenteer wel: inzet, aanpak, concentratie, doorzettingsvermogen en hun vooruitgang.

Let op:

• Het is belangrijk dat de complimenten oprecht gemeend zijn. Kinderen voelen het intuïtief aan als complimenten onoprecht zijn, waardoor toekomstige complimenten van deze complimentenmaker minder of niet meer serieus worden genomen door hen.

• Uit onderzoek blijkt dat complimenten soms door kinderen worden opgevat als een teken dat ze aan de grenzen van hun capaciteit zijn aangekomen en daarom support nodig hebben. Waar ze de conclusie uit kunnen trekken dat ze dus niet meer beter kunnen worden.

• Kinderen gaan dingen soms louter voor de complimenten doen (extrinsieke motivatie), in plaats van voor hun eigen (intrinsieke) motivatie.